Etichete

, , , , , , , ,


Se lăsase noaptea chiar înainte să părăsim Macedonia așa că prima dată când am călcat pe pământ albanez nu am putut decât să bănuiesc cum arătau zonele pe care le parcurgeam. Lacul Ohrid se vedea doar ca o masă imensă, întunecată, undeva în stânga mea. Ca prin vis îmi dădeam seama că mergem pe serpentine, realizam că multe porțiuni ale drumului erau în lucru și doar atât!

Luminile orașului-stațiune, Pogradec, m-au trezit din somnul care-mi invadase fiecare părticică a trupului. Undeva, în față, pe lângă șofer, domnul Valentin Țigău vorbea la telefon. Vorbea în românește cerând relații despre locul în care trebuie să ajungem.

– Domnule profesor…, domnule academician…

Un moment, intrat în pielea șoferului, sunt interesat de locul unde mă aflu și de conversație, dar imediat realizez că, în sfârșit, sunt și eu doar un o simplă prezență într-un grup, că un am responsabilități și mă relaxez…

Eram cam prin centrul orașului când, undeva, în fața noastră, din mijlocul drumului, un domn trecut de 60 de ani ne face semn să ne oprim în fața unui hotel. Încă două manevre iscusite ale lui Mihai, șoferul care ne-a adus până aici, și microbuzul de 16 locuri, pe care cu prietenie, dar și cu o ușoară părere de rău, aș putea zice, ni l-a pus la dispoziție domnul George Sorin Nicolescu, patronul tur-operatorului Olimpic Internațional, își găsește locul de odihnă pentru următoarele 12 ore. Am spus despre părerea de rău pe care presupun că a încercat-o domnul Nicolescu pentru că, după ce am mers împreună la Chișinău și Cernăuți, acum, prins cu treburi importante, n-a mai putut să vină cu noi pe urmele altor români din afara fruntariilor țării.

Dar să revin la gazda noastră, domnul prof. univ. dr. Kopi Kyçyku. A fost lângă noi tot timpul celor patru zile cât am străbătut Albania de-a lungul și de-a latul. Fiind geolog la bază ne-a vorbit despre bogățiile țării sale, fiind scriitor și iubitor de teatru ne-a povestit despre întâlnirile cu Victor Eftimiu și Chiril Economu. Ne-a dus să vizităm Lin-ul, satul de pe malul albanez al lacului Ohrid, unde am găsit ruinele unei bazilici datând din secolul al V-lea, care a fost descoperită în 1968. Interesante sunt mozaicurile, acum protejate sub straturi de nisip, dar și 5 morminte ale personalităților vremii. În timpul săpăturilor au mai fost găsite două capiteluri și o inscripție-epitaf în greaca veche care nu a fost încă tradusă. Ca așezare datează din secolul 5 î.Hr., în timp ce bazilica a apărut cu 10 secole mai târziu.

Ne-a condus mai apoi pe străzile animate ale orașului Korçë și de acolo spre Moscopole, orașul care, în 1760, în anii lui de glorie, avea o populație de 60.000 de locuitori fiind depășit atunci doar de Constantinopol. După distrugerea lui, din 1788, de trupele lui Ali Pasha, Moscopole nu a mai revenit la prosperitatea avută înainte, astăzi fiind doar un mic sat în districtul Korçë. Locuitorii au plecat spre România, Serbia, Bulgaria și Austro-Ungaria, dar o mare parte dintre ei au rămas în Korçë făcând din acesta un oraș prosper, locuit în majoritate de aromâni.

Acolo, la Moscopole, în grădina unei taverne, la o masă frumos aranjată, plină numai cu bunătăți, domnul Kopi Kyçyku ne-a spus istoria marii lui iubiri petrecută pe când avea 17 ani, unde credeți, chiar în București, unde a cunoscut-o pe cea pe care avea să-i rămână toată viața în suflet – Aurora. S-au cunoscut, s-au iubit, s-au despărțit pe aeroportul Băneasa în 1961, și-au scris. Din păcate, la a treia scrisoare, Aurora n-a mai răspuns. Un an, doi ani, trei ani… 29 de ani a așteptat acel răspuns dar n-a primit nimic. „M-o fi uitat”, s-a gândit.

În 1990, domnul Kopi Kyçyku a primit o invitație din partea Academiei de Științe din România, el lucrând la Academia de Științe din Albania, invitație semnată de regretata academician Zoe Dumitrescu Bușulenga. Și primul drum l-a făcut la casa Aurorei.

Atunci, fără speranță, am urcat la etajul 4 al blocului de vizavi de Sala Palatului. Am mers pe scări nu pentru că liftul ar fi fost defect. Îmi bătea inima tare de tot. Am sărutat ușa, apoi am sunat, ne spune domnul Kyçyku.
– Cine e?”, s-a auzit vocea neschimbată a tatălui ei.
– Eu, Kyçyku, albanezul!
Mi-a deschis.
– Ce face Aurora, câți copii are?”, am întrebat.

Părinții ei au început să plângă. Așa am aflat că nici la două luni de la plecarea mea Aurora a murit într-un accident de mașină. Printre pozele ei găsesc, necitită, ultima scrisoare la care nu căpătasem răspuns. De atunci, de fiecare dată când vin în România îmi prelungesc șederea cu câteva zile pentru a merge lângă Târgoviște ca să pun o floare pe mormântul ei.

Tot în Moscopole am stat de vorbă cu preotul aromân Papa Toma de la biserica Sfântul Nicolae, biserică ce datează din anul 1721. Până atunci, timp de patru secole aromânii veneau cu oile, cu caprele și cu caii, iarna, la Moscopole, iar vara coborau la câmpie. Tot atunci aromânii aveau schimburi comerciale chiar și cu Veneția și Constantinopol timp în care au fost ridicate pe acele locuri 4 biserici pictate de David Selenica, pictor aromân, și mai târziu de frații Constantin și Atanasie. În vremea comunismului nu s-au oficiat slujbe. Astăzi, biserica Sfântul Nicolae este singura din zonă, în care slujbele se țin în aromână. Preotul și enoriașii sunt în așteptare de sponsori pentru refacerea picturii și restaurarea bisericii.

Vizita noastră prin Albania a continuat în mare viteză. De la Pogradec ne-am îndreptat către litoralul Mării Adriatice. Am trecut prin Vlora apoi am parcurs șoseaua de coastă spre Sarandë, un drum care, nu o dată, îți taie respirația când privești spre marea în care parcă șoseaua te aruncă la fiecare curbă. Atmosfera orașului, străzile înguste pe care microbuzul nostru se strecoară cu dificultate, circulația haotică a mașinilor pentru care respectarea codului rutier nu pare a fi obligatorie, muzica dată la maximum care bubuie prin ferestrele larg deschise ale autoturismelor și, nu în ultimul rând, minaretele care parcă străpung cerul ne creează impresia că suntem în Orient. În schimb, albastrul mării și apropiatul țărm al insulei Corfu ne aduce cu picioarele pe pământ. Ne aflăm în Europa, foarte aproape de granița cu Grecia.

Nici n-am oprit bine mașina în parcarea hotelului din Sarandë, unde vom petrece noaptea, și suntem anunțați că aventura cunoașterii Albaniei continuă. Mergem spre Butrint, la 14 km de Sarandë și foarte aproape de granița Albaniei cu Grecia. Neobosit, domnul Kopi Kyçyku ne plimbă pe aleile parcă nesfârșite ale acestui parc natural, arheologic. Informațiile se succed în mare viteză. Aproape că nu le mai pot reține. Un lucru îmi este clar: Albania este o țară în care nu numai că merită ci chiar trebuie să revii. Drumul spre Tirana ne va duce prin alte două locuri deosebite: Gjirokastra, parte a Patrimoiului Mondial UNESCO și Apolonia, alt parc arheologic pentru care 2-3 ore sunt total insuficiente pentru a-l parcurge.

La Tirana am avut plăcerea să ne întâlnim cu președintele Uniunii Ziariștilor Profesioniști din Albania, domnul Aleksander Cipași şi cu poetul Sinan Kerpaci.

De pe un scaun din fața microbuzului domnul Kopi Kyçyku ne-a captat atenția pe tot parcursul excursiei. Ne-a vorbit, ne-a recitat, ne-a cântat făcându-ne să simțim că avem alături un prieten îndrăgostit total de țara sa maternă, Albania, dar și de țara noastră.

– Știind atât de bine limba română, colaborând cu România în multe domenii de activitate, iubind chiar țara noastră, nu v-ați gândit să vă luați cetățenia română?”, l-a întrebat o colegă de excursie.
Răspunsul a fost clar și ferm:
– Sunt albanez. România, însă, o voi purta întotdeauna în suflet!

Locuri noi vezi peste tot în lume.

Poate, de aceea, după aventura albaneză, în mintea mea va rămâne înaintea peisajelor deosebite pe care le-am admirat, imaginea acestui om, lumina din ochii lui atunci când ne vorbea despre țara-i natală, prietenia pe care ne-a arătat-o și nu în ultimul rând lacrimile din ochii domniei sale atunci când ne-am despărțit urându-i „La Mulți Ani!”

Text și foto: Mihai Vasile Sângealb

Articol apărut în revista România pitorească nr. 472 din 2012 și preluat de cotidianul albanez Metropol din 23 ianuarie 2013.

Fotografii din timpul excursiei în Albania găsiți și după versiunea albaneză a textului.

Zoti Kopi Kyçyku – Udhërrëfyesi ynë nëpër Shqipëri

Traducerea: prof. univ. dr. Kopi Kyçyku

Nata kish rënë me kohë, madje para se të largoheshim nga Maqedonia, kështuqë herën e parë që shkela në tokën shqiptare nuk munda veçse të marr me mend ç’pamje kishin zonat që po i përshkonim. Liqeni i Ohrit shfaqej vetëm si një masë e stërmadhe, e errët, diku në të majtën time. Si në ëndërr kujtoja se po ecnim mbi serpentina dhe që në shumë pjesë të rrugës po punohej. Vetëm kaq!

Dritat e qytetit turistik, Pogradec, më zgjuan nga gjumi që më ishte dyndur në çdo pjesëzë të trupit. Diku, në ballë, pranë shoferit, zoti Valentin Cigau fliste në telefon. Fliste rumanisht për të kërkuar të dhëna për vendin ku duhej të mbërrinim.

– Zoti profesor… zoti akademik…

Për një çast, duke u futur në lëkurën e shoferit, u interesova për vendin ku gjendesha dhe nga bashkëbisedimi mora vesh se, më në fund, si i pranishëm i thjeshtë në grup nuk kisha përgjegjësi dhe e fjeta mendjen…

Ndodheshim pak a shumë në qendrën e qytetit, kur para nesh, në mes të rrugës, një zotëri mbi 60 vjeç na bën shenjë të ndalemi para një hoteli. Edhe dy manevra të përkryera të Mihait, shoferit që na solli deri aty, me mikrobuzin 16 vendësh, të cilin miqësisht, por edhe me keqardhje, mund të them, na e vuri në dispozicion zoti Xhorxhe Sorin Nikolesku, pronari i operatorit turistik Olimpic International, e gjen vendin e pushimit për 12 orët pasuese. Thashë me keqardhje, të cilën besoj që ka përjetuar zoti Nikolesku sepse, pasi shkuam së bashku në Kishinjev dhe Çernovic, tani, i zënë me punë të rëndësishme, nuk mundi të vinte dot me ne në gjurmët e rumunëve të tjerë jashtë kufijve të vendit.

Por le të kthehem tek mikpritësi ynë, zoti prof. univ. dr. Kopi Kyçyku. Ai na qëndroi pranë pa u ndarë asnjë çast gjatë katër ditëve që i ramë kryetërthor Shqipërisë. Duke qenë në themel gjeolog, na foli për pasuritë e vendit të vet, duke qenë shkrimtar dhe dashamirës i teatrit na tregoi për takimet e tij me Viktor Eftimiun dhe Kiril Ekonomin. Na çoi të vizitonim Linin, fshatin në bregun shqiptar të Liqenit të Ohrit, ku pamë rrënojat e një bazilike të shekullit V, që ishte zbuluar më 1968. Tërheqës janë mozaikët, tashmë të mbrojtur me shtresa rëre, por edhe 5 varre të personaliteteve të kohës.

Gjatë gërmimeve u gjetën edhe dy kapitele dhe një mbishkrim-epitaf në greqishten e lashtë, që nuk është përkthyer ende. Si vendbanim njihet qysh në shekullin 5 para Krishtit, ndërkohë që bazilika është shfaqur 10 shekuj më vonë.

Ai na udhëhoqi më pas nëpër rrugët e gjalla të qytetit Korçë dhe prej andej në Voskopojë, qyteti, i cili më 1760, në vitet e lavdisë së tij, kishte 60.000 banorë, duke ia kaluar atëhere për nga popullsia vetëm Konstandinopoja. Pas shkatërrimit, më 1788, nga trupat e Ali Pashait, Voskopoja nuk u rikthye më në begatinë e mëparshme dhe sot është vetëm një katund i vogël i qarkut të Korçës. Banorët morën udhën drejt Rumanisë, Serbisë, Bullgarisë dhe Austro-Hungarisë, por një pjesë e madhe e tyre mbetën në Korçë duke e bërë këtë një qytet të lulëzuar, të banuar në pjesën më të madhe nga arumunë.

Atje, në Voskopojë, në kopshtin e një taverne, në një tavolinë të zbukuruar hijshëm, plot me gjëra të mira, zoti Kopi Kyçyku na rrëfeu historinë e dashurisë së tij të madhe kur ishte 17 vjeç, ku mendoni? Pikërisht në Bukuresht, ku njohu atë që do t’i mbetej tërë jetën në shpirt – Aurorën. U njohën, u dashuruan, u ndanë në Aeroportin Baneasa më 1961 dhe i shkruan njëri-tjetrit. Fatkeqësisht, letrës së tij të tretë Aurora nuk iu përgjigj. Një vit, dy vjet, tre vjet… 29 vjet e priti atë përgjigje por nuk mori asgjë. “Do të më ketë harruar” mendoi.

Më 1990, zoti Kopi Kyçyku mori një ftesë nga Akademia e Shkencave e Rumanisë. Ai atëhere punonte në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë. Ftesa ishte nënshkruar nga akademikja e ndjerë Zoe Dumitresku Bushulenga. Dhe vizitën e parë e bëri në shtëpinë e Aurorës.

Atëherë, shpresëprerë, u ngjita në katin 4 të godinës përballë Sallës së Pallatit. E mora më këmbë edhe pse ashensori nuk ishte i prishur. Zemra më rrihte fort. Putha derën, pastaj i rashë ziles, na thotë zoti Kyçyku.
– Kush është?”, u dëgjua zëri i pandryshuar i atit të saj.
– Unë, Kyçyku, shqiptari!
Ma hapi.
– Ç’bën Aurora, sa fëmijë ka?”, pyeta.
Prindërit e saj filluan të qanin. Mësova se as dy muaj pas ikjes sime në Shqipëri, Aurora pat vdekur në një aksident me makinë. Mes fotove gjeta, të palexuar, letrën e fundit nga e cila nuk mora përgjigje. Qysh atëhere, sa herë vij në Rumani e zgjat qëndrimin disa ditë që të shkoj në Targovishte për të vënë një lule në varrin e saj.

Po në Voskopojë kuvenduam me priftin arumun At Thomain i kishës së Shënkollit, e cila është ndërtuar në vitin 1721. Deri atëhere, gjatë katër shekujsh, arumunët vinin me dhen, me dhi e me kuaj, në dimër, në Voskopojë, ndërsa në verë zbrisnin në fushë. Po atëhere arumunët bënin shkëmbime tregtare edhe me Venetikun e Konstandinopojën, kohë në të cilën u lartuan në ato vise 4 kisha të pikturuara nga David Selenicasi, piktor arumun dhe më vonë nga vëllezërit Konstandin dhe Athanas. Në kohën e komunizmit nuk u mbajtën meshë. Sot kisha e Shënkollit është e vetmja në zonë ku shërbesat mbahen në arumanisht. Prifti dhe besimtarët presin sponsorë për ribërjen e pikturave dhe restaurimin e kishës.

Vizita jonë nëpër Shqipëri vazhdoi me shpejtësi të madhe. Nga Pogradeci morëm në drejtim të bregdetit të Adriatikut. Kaluam nëpër Vlorë, pastaj nëpër rrugën e bregut drejt Sarandës, një rrugë që, jo një herë, ta ndal frymëmarrjen kur vështron nga deti në të cilin rruga sikur të hedh pas çdo kthese. Atmosfera e qytetit, rrugët e ngushta që mikrobuzi ynë i merr me vështirësi, qarkullimi kaotik i makinave për të cilat respektimi i kodit rrugor nuk duket i detyrueshëm, muzika e ngritur në maksimum që buçet nga dritaret e hapura me të dyja kanatat të veturave dhe, jo më pak, minaret që sikur shpojnë qiellin, na krijojnë përshtypjen sikur jemi në Orient. Përndryshe, kaltërsia e detit dhe bregu i afërt i ishullit të Korfuzit na sjell me këmbë në tokë. Gjendemi në Evropë, tepër pranë kufirit me Greqinë.

Nuk e kemi ndalur ende mirë makinën në parkimin e hotelit të Sarandës, ku do ta kalojmë natën, kur na njoftojnë se aventura e njohjes së Shqipërisë vazhdon. Shkojmë në Butrint, 14 kilometra larg Sarandës dhe shumë afër kufirit të Shqipërisë me Greqinë. I palodhuri, zoti Kopi Kyçyku na shëtit nëpër rruginat që duken si të pafundme të këtij parku arkeologjik natyror. Informacionet vijnë njëra pas tjetrës me shpejtësi të madhe. Pothuajse nuk arrij t’i mbaj mend të gjitha. Një gjë e kam të qartë: Shqipëria është një vend ku jo vetëm ia vlen të vish, por pikërisht duhet të vish sërish. Rruga drejt Tiranës do të kalojë përmes dy visesh të tjera të veçanta: Gjirokastra, pjesë e Trashëgimisë Botërore të UNESKO-s dhe Apollonia, tjetër park arkeologjik për të cilin 2-3 orë nuk janë aspak të mjaftueshme për ta përshkuar.

Në Tiranë patëm kënaqësinë të takohemi me kryetarin e Bashkimit të Gazetarëve Profesionistë të Shqipërisë, zotin Aleksandër Çipa, dhe me poetin Sinan Kërpaçi.
I ulur në një karrike në ballë mikrobuzit, zoti Kopi Kyçyku na bëri për vete gjatë gjithë eskursionit. Na foli, na recitoi, na këndoi, duke na bërë të ndjenim që kishim pranë një mik të dashuruar tërësisht me mëmëdheun, Shqipërinë, por edhe me vendin tonë.

– Meqë dini kaq mrekullisht gjuhën rumune, bashkëpunoni me Rumaninë në shumë fusha veprimtarie dhe e doni vendin tonë, a nuk ju ka shkuar ndërmend të merrni shtetësinë rumune? – e pyeti një kolege eskursioniste.
Përgjigja ishte e qartë dhe e prerë:
– Jam shqiptar. Por Rumaninë do ta mbaj gjithmonë në shpirt!

Vende të reja sheh kudo në botë. Ndoshta prandaj, pas aventurës shqiptare, në mendjen time do të mbetet përpara pejzazheve të veçanta që admirova, imazhi i këtij njeriu, drita e syve të tij atëhere kur na fliste për vendlindjen, miqësia që na dëshmoi dhe jo në radhë të fundit lotët e syve të këtij zotërie atëhere kur u ndamë duke i uruar “Jetë të gjatë!”